Paweł E. Strzelecki w 200-letniej
rocznicy istnienia Australii


Obchodzony w 1988 r. jubileusz państwa australijskiego dał możność uczestnikom zorganizowanego w tym czasie 26. Międzynarodowego Kongresu Geograficznego w Sydney gruntownego zapoznania się z tym kontynentem i historią jego cywilizacji.

Jubileusz ten przypomniał również w krajach europejskich o zasługach badaczy, którzy wnieśli udział w poznanie i rozwój tej części świata. I tak np. sympozjum zorganizowane przez Uniwersytet Halle-Wittemberg w Chossewitz (Kreis Beeskow) w dniach 24-28 października 1988 nosiło tytuł: „Przyczynki i studia do badań Australii ze szczególnym uwzględnieniem Ludwiga Leichharda i innych uczonych niemieckich.”
Ponieważ sympozjum to miało charakter międzynarodowy zaprezentowano na nim również osiągnięcia Polaka Pawła E. Strzeleckiego (1797-1873).

Przedstawiony przez J. Babicza referat: „Paweł E. Strzelecki (1797-1873) i jego Description of New South Wales and Van Diemen's Land, London 1845” pobudził do wypowiedzi na temat Strzeleckiego wielu uczestników, stosownie zresztą do roli i znaczenia tego podróżnika dla dalszego rozwoju Australii.

Obecny na sympozjum wybitny geolog australijski, a jednocześnie znawca działalności Strzeleckiego David F. Branagan dopełnił obraz zasług Polaka na podstawie własnych badań źródłowych w archiwach brytyjskich i australijskich.
Jest on autorem szeregu fundamentalnych prac o Strzeleckim i odkrywcą w archiwum brytyjskim oryginalnej mapy geologicznej Strzeleckiego, której starannie wykonaną fotokopię przekazał do Instytutu Historii Nauki, Oświaty i Techniki PAN.
Za ten szczególnie cenny dar składam Mu, w imieniu polskich historyków nauki i własnym, serdeczne podziękowanie.

200-lecie Australii

Mimo dotychczas zebranych obszernych materiałów źródłowych o Strzeleckim i prac o nim nadal wyłania się pytanie na ile obraz postaci tego polskiego uczonego jest pełny, a studia nad jego działalnością zakończone?

Według relacji oświatowej działaczki polonijnej Hanny Regulskiej-Ślusarczyk, z Polsko-Australijskiego Towarzystwa Historycznego przy Związku Polaków w Newcastle, mimo obszernego zestawu prac naukowych i różnych publikacji o Strzeleckim, istnieją nadal znaczne luki w biografii tego uczonego oraz w ocenie jego działalności naukowej.

Na zebraniu Zakładu Historii Nauk Przyrodniczych i Komisji Historii Geografii PTG w dniu 6 listopada 1989 w referacie na temat: „Działalność Strzeleckiego na terenie Zagłębia Węglowego Newcastle” prelegentka poddała w wątpliwość kompletność studiów biograficznych Strzeleckiego i ocen jego osiągnięć naukowych.
Wątpliwości jej były przekonywające mimo że referat jej obejmował zaledwie skromny wycinek z rozległej działalności naukowej Strzeleckiego w Australii, to jest jego badania w rejonie Newcastle i doliny rzeki Hunter.

Prelegentka zrelacjonowała wyniki działalności lokalnego Towarzystwa Historycznego w Newcastle nad spopularyzowaniem zasług Polaka w roku jubileuszowym. 17 września 1988 w Domu Polskim w Newcastle została otwarta ekspozycja pt.: „Śladami Pawła E. Strzeleckiego w rejonie Newcastle”

Dla podkreślenia naukowego charakteru badań Strzeleckiego przedstawiono aparaty pomiarowe z tego okresu oraz kolekcję zbieranych przez niego i wymienianych w publikacjach minerałów, skał i okazów paleontologicznych, a także rysunki i fotografie posiadłości Australian Agricultural Company, gdzie przebywał, wraz ze zdjęciami zabytkowej rezydencji kapitana P. P. Kinga w Tahlee nad rzeką Port Stephens.
W niej Strzelecki mieszkał przez kilka miesięcy i rozpoczął pisanie swego podstawowego dzieła życia: Opis Australii ….

Następnie z okazji 150 rocznicy działalności Strzeleckiego w Australii w okresie 1839-1843, Polonia nawiązała współpracę z Uniwersytetami w Sydney i Newcastle oraz zwróciła się z apelem do lokalnych władz miejskich.
W wyniku tych starań burmistrz miasta Newcastle Lord Mayor John McNanghton mianował w dniu 23 czerwca 1989 r. najwyższe wzgórze nad Pacyfikiem w centrum Newcastle Strzelecki Scenic Loukout oraz dokonał otwarcia specjalnej jubileuszowej wystawy w głównej bibliotece miejskiej pt.: „Strzelecki in the Hunter”. Uroczystość uświetnił okolicznościowy odczyt wspomnianego już cieszącego się dużym autorytetem profesora Uniwersytetu Sydneyskiego Davida F. Branagana.

Niezależnie od uroczystości w Newcastle mała grupka działaczy polonijnych z Maitland, miasteczka nad rzeką Hunter, wzniosła w 1988 r. z okazji 200-lecia Australii, przy autostradzie z Maitland do Newcastle, pamiątkowy obelisk z podobizną Pawła E. Strzeleckiego.

tablica Strzeleckiego Uniwersytet Melbourne  Melbourne - tablica Strzeleckiego

Również Polonia z Melbourne ufundowała z tej samej okazji pamiątkową tablicę ku czci polskiego badacza na jednym z gmachów Wydziału Nauk o Ziemi (Earth Science University of Melbourne) Uniwersytetu w Melbourne - foto po prawej - tablica Strzeleckiego.

Z kolei władze PRL przekazały w darze Australii monumentalny pomnik Strzeleckiego, dzieło rzeźbiarza Sobocińskiego, który stanął u stóp Góry Tadeusza Kościuszki w malowniczej scenerii nad brzegiem jeziora w Jindabyne.

W sprawozdawczym w zasadzie referacie prelegentki Regulskiej-Ślusarczyk na uwagę zasługują dwie jej propozycje uzupełnień dotychczasowych badań nad Strzeleckim:

1. Bardziej wnikliwe przebadanie instrumentalnych i laboratoryjnych metod pracy Strzeleckiego, zwłaszcza w zakresie pomiarów temperatury, ciśnienia oraz w określaniu chemicznego składu minerałów i skał, a także ustalenie ikonografii odnośnych przyrządów tej epoki, którymi Strzelecki mógł się posługiwać;

2. Podjęcie badań nad biografią Strzeleckiego do 1831 r., to jest do 34 roku jego życia, w tym ustalenie przebiegu jego edukacji oraz wpływu biskupa Ignacego Raczyńskiego i Franciszka Sapiehy na jego wykształcenie i dalszą jego karierę.

B(abicz) J(ózef) (Warszawa)

Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 35/2-3 str. 437-439 | 1990