Portrety Pawła E. Strzeleckiego
w Narodowej Galerii Portretu

Wdniu 6 marca 2007 r., w rezultacie inicjatywy Ambasady RP oraz dzięki wsparciu Ministerstwa Spraw Zagranicznych, ambasador Jerzy Więcław przekazał na ręce dyrektora Narodowej Galerii Portretu w Canberze, Pana Andrew Sayersa, dwa reprinty drzeworytów z podobiznami zasłużonego dla Australii podróżnika i odkrywcy Pawła Edmunda Strzeleckiego.

Są to podobizny wykonane w 1873 roku przez Józefa Holewińskiego oraz Franciszka Tegazzo i Konstantego Przymorskiego, których oryginały znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. Publikowane były w czasopiśmie „Kłosy”.
Reprinty są darem Muzeum Narodowego. Przy przekazaniu portretów obecni byli przedstawiciele Polonii, w tym także rodziny Strzeleckich.

Podczas tej uroczystości Pan Ambasador Jerzy Więcław wygłosił krótkie przemówienie w którym powiedział:

Przemówienie J. E. Pana Jerzego Więcława
Ambasadora RP wygłoszone w Narodowej Galerii Portretu
w Canberze dnia 6 marca 2007 r.

Panie Andrew Sayers, Dyrektorze Narodowej Galerii Portretu, Członkowie rodziny Strzeleckich.

Polsko-australijski historyk określił Sir Edmunda Strzeleckiego jako:
„najbardziej znanego ze wszystkich Polaków, którzy wnieśli znaczący wkład w historię Australii”.
Nosząc nazwisko wymawiane na wiele różnych sposobów, rozmaicie akcentowane, hrabia Strzelecki, uplasował się wysoko wśród tych, którzy odkrywali, kreślili mapy i opisywali kontynent australijski w pierwszej połowie XIX w.

Kiedy po czterech wyczerpujących latach opuścił on ten ląd zostawił tu wielu przyjaciół wśród których znaleźli się Sir John Franklin, Gubernator Tasmanii, znanej wcześniej jako Ziemia Van Diemena, oraz jego małżonka - Lady Jane.

Był on pierwszym, który odkrył złoto w Australii podczas swoich badań w 1839 r. Gubernator Generalny, Sir Gorge Gips, poprosił go, by …

„zatrzymać to odkrycie w tajemnicy, z uwagi na karne przeznaczenie kolonii, co mogłoby skutkować poważnymi konsekwencjami, gdyby to zostało ujawnione
… rząd kolonii ostrzegł go przed popełnieniem błędu w obecnych czasach oraz zażądał pilnie nie ujawniania publicznie tego odkrycia”.

Nie jest moim zamierzeniem angażowanie się w trwającą po dziś dzień dyskusję komu należą się laury odkrycia złota w Australii, ale podając ten przykład, pragnę ukazać jedną z cech fascynującej osobowości Pawła Edmunda Strzeleckiego.

Urodzony w 1797 r. w Głuszynie, koło Poznania, w starym rodzie Strzeleckich ze Strzelc, których udokumentowane korzenie sięgają XIV w., Paweł Edmund Strzelecki przypłynął do Sydney w kwietniu 1839 r., podróżując okrężną drogą z Wielkiej Brytanii, poprzez Północną i Południową Amerykę Hawaje, Tahiti oraz Nową Zelandię
Posiadając solidną wiedzę w dziedzinie geologii, geografii, rolnictwa i chemii rolniczej oraz 10-letnie doświadczenia z obydwu kontynentów amerykańskich, gdzie zwiedził liczne kopalnie złota i srebra w Meksyku i Chile, rozpoczął badania w Nowej Południowej Walii.

Dla nas - Polaków - jego nazwisko wiąże się z nazwą najwyższego szczytu w Australii – Góry Kościuszko.

Odkrycie Gippsland, szczegółowe badania Tasmanii oraz na koniec półocnej części Nowej Południowej Walii miały ogromny wpływ na ekonomiczny rozwój kolonii.
Do dziś stosowane są nazwy, nadane przez Strzeleckiego, takie jak: Gippsland, rzeka La Trobe, Parney Plains, jezioro King, góra Arrowsmith na Tasmanii.

Strzelecki opuścił Sydney w kwietniu 1843 r. W Londynie otrzymał list wraz z kwotą w wysokości 400,- funtów od osadników oraz dam z Tasmanii. Spożytkował otrzymane pieniądze na publikację swojej pracy „Opis fizyczny Nowej Południowej Walii i Krainy Van Diemena”, która ukazała się na półkach księgarskich w 1845 r.
Tegoż roku został odznaczony złotym Medalem Założycielskim Londyńskiego Towarzystwa Geograficznego.
Tylko dwóch innych odkrywców Australii otrzymało ten medal: Edward J. Eyre oraz Charles Sturt.

Charles Darwin pogratulował Strzeleckiemu jego „Opisu fizycznego… ”, pisząc:

W końcowej części rozdziału VII „Opisu fizycznego… ”, poświęconego australijskim Aborygenom, odkrywca staje się rzecznikiem ludności aborygeńskiej w Australii.

Po powrocie do Wielkiej Brytanii Paweł Edmund Strzelecki nie stracił kontaktu z kolonią, pomagając tysiącom zubożałych rodzin wyemigrować do Australii. Miał on także znaczny wkład w finansowanie ekspedycji pod dowództwem Kapitana McClintocka, mającej za zadanie znależć zaginioną ekspedycję Sir Johna Franklina.
W dowód uznania Kapitan McClintock nazwał dużą zatokę Wyspy Księcia Walii – Zatoką (Portem) Strzeleckiego.

W czerwcu 1869 r. Strzelecki został odznaczony Orderem św. Michała i św. Jerzego za jego
… „ lata badań Australii, odkrycie złota, nowych terytoriów nadających się do kolonizacji oraz za stworzenie topograficznych i geograficznych map opierających się na obserwacjach astronomicznych ”.

Strzelecki zmarł w 1873 r. i został pochowany na cmentarzu Kensal Green. ( w Londynie [Z.L.] )

Bernard Cronin zauważył, że :
„Nieliczni wiedli tak pełne i zróżnicowane życie jak hrabia Strzelecki. Jego miejsce w annałach australijskich jest zapewnione po wsze czasy, gdyż wszyscy jesteśmy jego dłużnikami. ”

Lech Paszowski, autor książki zatytułowanej „Sir Paul Edmund de Strzelecki” (Arkadia, Australia Scholarly Publishing, Melbourne 1997) pisze:

„Strzelecki powinien być zapamiętany nie tylko jako odkrywca złota i srebra, nie tylko jako badacz, który nazwał górę imieniem Kościuszki i stworzył mapę Gippslandu, ale także jako człowiek, który posiadał szeroką wizję i przejawiał troskę o przyszłość Australii.
Był on pierwszym, który zatroszczył się o australijskie środowisko i ekologię. Pierwszym, który popierał „najambitniejszy plan” irygacji na dużą skalę Nowej Południowej Walii i Tasmanii, który przepowiedział dużą przyszłość australijskiemu przemysłowi wełnianemu, który - jako pierwszy - zaproponował i próbował dokonać geologicznych pomiarów Australii. Strzelecki także musi być uznanym jako pionier australijskiej meteorologii”.

Mam ogromną przyjemność przekazać dwa portrety Sir Pawła Edmunda Strzeleckiego prestiżowej Narodowej Galerii Portretu Australii.

Proszę Pana Andrew Sayersa, Dyrektora Galerii, o przyjęcie dwóch kopii drzeworytów z magazynu „Kłosy” z 1873 r., wykonane przez Józefa Holewińskiego i Konstantego Przykorskiego na podstawie fotografii Franciszka Tegazzo, które zostały przygotowane przez Muzeum Narodowe w Warszawie.

Wyrażam nadzieję że ci, którzy tak licznie odwiedzają każdego roku tę zasłużoną i cieszącą się dużą popularnością instytucję będą mieć okazję do poznania Polaka, który swoje uczucia do Australii i Australijczyków wyraził w następujący sposób:
… „ chociaż w obcym kraju i na obcej ziemi, ale wśród wolnych ludzi, którzy cenią wolność i jej wyznawców”.

Wierzę że po 167 latach od momentu, kiedy te słowa zostały wypowiedziane, wielu moich rodaków, którzy odwiedzają Australię lub mieszkają tutaj, podzieli te odczucia, tak trafnie wyrażone przez Sir Pawła Edmunda.

Tekst przemówienia na naszą prośbę otrzymaliśmy z Ambasady RP w Canberze - dziękujemy