Pełna (w j. angielskim) wersja życiorysu Pawła E. Strzeleckiego
znajduje się _pod tym_ linkiem
- zawiera też szczegółowe przypisy od Autora
plik .pdf (26 stron)
Strzelecki (po naturalizacji w Anglii de Strzelecki Paul Edmund) Paweł Edmund (1797 - 1873) administrator majątków ziemskich, chemik analityczny i agronomiczny, emigrant, podróżnik, badacz Australii, geolog, geograf, kartograf, autor książki naukowej o Australii.
Pochodził ze średniozamożnej rodziny szlacheckiej herbu Oksza wywodzącej się ze Strzelec pod Bydgoszczą, która przez kilka pokoleń była dziedzicami Grochowisk pod Kaliszem.
Urodził się 20 lipca w Głuszynie pod Poznaniem, był młodszym synem Franciszka, dzierżawcy folwarku, i Anny z Raczyńskich, a wnukiem Piotra, właściciela zrujnowanego majątku i dworu Koszuty.
Kształcił się prawdopodobnie w warszawskiej szkole Pijarów, i być może w pruskiej Szkole Rolniczej Alberta Conrada Tharea. Miał służyć przez rok w kawalerii pruskiej, osiągając stopień podchorążego, co nie zostało udokumentowane.
Wielu biografów wyolbrzymia w życiorysie Strzeleckiego sprawę romansu z Aleksandryną Turno.
Jedynym materiałem o latach młodości Strzeleckiego są „towarzyskie” relacje Narcyzy Żmichowskiej, często błędne i oparte na fantastycznych plotkach.
Konkretną datą jest zapis z 6 lipca 1820 w pamiętnikach Adama Turny, że w Sędzinach, gdzie teściowa Prusimska wychowywała jego córkę Aleksandrynę spotkał „Edmunda Strzeleckiego, przystoynego, grzecznego fanfarona gołego, którego Edward Raczyński ma być kuzynem, kazał edukować dość temu odpowiednio”
Ostatnia notatka w pamięniku Turny z 29. IX. 1822 brzmi zagadkowo:
„ …awanturnik, niewdzięcznik Strzelecki (…) dałem co mogłem, na koniec piękny zegarek, a ten łaydak mą córkę bałamucił, wyjechał przecież. Życzę mu wszystkiego dobrego tylko nie powrotu do nas”
świadczy to, że stosunek Turny do Strzeleckiego był w pewnym okresie życzliwy. Nie ma tam jednak nic o porwaniu panny, uwiecznionym w artykule Żmichowskiej i powtarzanym przez innych autorów. Chociaż 14 sierpnia 1821 Adam Tuno notował, że siostra Strzeleckiego rozpuszcza plotki jakoby Adynka „mnię uciekła”.
Strzelecki miał otrzymać od brata i siostry 800 talarów, zapewne część spadku po rodzicach, które użył na podróże po Czechach, Austrii, Szwajcarii, Włoszech i Dalmacji.
W Italii spotkał Franciszka Sapiehę który ujęty osobowością Strzeleckiego ofiarował mu plenipotenctwo i zarząd klucza majątków Bychowiec pod Mohylewem. Zadania swoje wykonywał podobno znakomicie przez cztery lata.
Zmarły 30.V.1829 Franciszek Sapieha rzekomo zapisał mu ok. 50 tys. dukatów. Przybyły z Anglii syn Franciszka, Eustachy wg. Żmichowskiej, zakwestionował ten punkt testamentu, ale wypłacił Strzeleckiemu 12 tys. dukatów.
Strzelecki wyjechał do Francji prawdopodobnie jeszcze w r. 1829, gdyż własnoręcznie napisał że „ …nie jest politycznym wygnańcem, ale opuścił dobrowolnie swój kraj na długo przed pamiętnymi wypadkami roku 1830”.
Fundusze swoje liczące około 6.000£, umieścił w banku paryskim, skąd otrzymywał rocznie 300 funtów.
Ogłoszone drukiem jego prace świadczą, że studiował geologię we Francji, gdyż powoływał się na nomenklaturę i autorytety francuskie.
Do Londynu przybył 18. XI. 1831 prawdopodobnie z pruskim paszportem jako Edmund von Strzelecki. O jego pobycie w tym okresie w Anglii prawie nic nie wiadomo, oprócz tego, że podróżował po półocnej Szkocji i był członkiem ekskluzywnego Klubu Alfreda w Londynie oraz nawiązał niemal natychmiast znajomości z wybitnymi przedstawicielami społeczeństwa i arystokracji.
Musiał też czasowo wyjechać (w jego publikacjach są wzmianki o wiatrach koło Wysp Zielonego Przylądka, a także o Pirenejach) gdyż powrócił do Anglii, w Portsmouth 12 kwietnia 1834.
8 czerwca 1834 Strzelecki odpłynął na statku „Virginian” do Nowego Jorku, gdzie wylądował 22. VII. 1834.
Następnie przebywał kilka miesięcy w Kanadzie.
Odkrył tam pokłady rud miedzi i żelaza na północny-zachód od Jeziora Huron, prawdopodobnie w okolicach Salut Ste Marie i Bruce Mines, gdzie zaczęto wydobywać miedź w 1845r.
Próbki rud dostarczył Sir lordowi Ayers, gubernatorowi prowincji Quebec. Badał prowincje Ontario i Quebec, wymieniał Montreal, Totonto, St John oraz rzeki Niagarę i św. Wawrzyńca. Przebywał dłuższy okres wśród plemienia Huronów studiując ich obyczaje.
Szeroko podróżował po Stanach Zjednoczonych, badając geologię gór Allegheny, w West Virginia i Maryland. Prowadził badania chemiczne gleb i jakości produkcji zbóż w stanach Virginia, Maryland, New York, Illinois i Ohio, ale trudno ustalić dokładne trasy jego podróży.
Wyprawił się na Antyle i do Zatoki Meksykańkiej. Odwiedził Hawanę Vera Cruz, Mexico City i Tampico, skąd pożeglował do Nowego Orleanu w Luizjanie, a potem rzekami Missisipi i Ohio do Cincinatti. Był też na Florydzie skoro zapoznał się z plemieniem Seminolów.
Odpłynął z Baltimore w początku grudnia 1835 do Brazylii. Dnia 22 stycznia był w Rio de Janeiro. Na pobliskiej górze Corcovado przeprowadził obserwacje klimatologiczne.
W swojej książce „ Physical Description of New South Wales and Van Diemen's Land” (Londyn 1845) Strzelecki dał może najpiękniejszy w literaturze światowej opis dziewiczej dżungli brazylijskiej w Sierra Estrella. Podróż po Brazylii objęły prowincje Sao Paulo, Minas Geras, Parana, Rio Grande do Sul oraz terytorium Gran Chaco.
Żeglując rzekami Rio Grande, Parana i La Plata miał okazję do wypadów na ziemie Paragwaju, Argentyny (prowincje Corrientes i Missiones) oraz do Urugwaju, kończąc tę podróż w Montevideo i Buenos Aires.
Z wypraw tych pozostawił w swojej książce wstrząsające opisy okrucieństw popełnianych w Brazylii przez handlarzy Murzynami jak i morderstw na Indianach w Argentynie.
Zwiedzając prowincje argentyńskie, Cordoba, San Juan, La Rioja i Mendoza, przekroczył Andy poprzez przełęcz Uspallata. Z Santiago de Chile robił wycieczki aż do Coquimbo na północy i Conception na południu, zwracając jak zwykle uwagę na badania geologiczne i meteorologiczne oraz obserwując zwyczaje krajowców.
Z Valparaiso odpłynął 3.X.1837 na brytyjskim okręcie wojennym „Cleopatra” który zatrzymał się w peruwiańskim porcie Callo na dwanaście dni. Drugim portem w Peru gdzie Strzelecki wylądował 28.X była Payta, a następnie 7 XI zatrzymał się w Zatoce Guayaquil (Ekwador).
„Cleopatra” wpłynęła do meksykańskiego portu San Blas 7.I. 1838, a do Guaymas 28.I, pozostając tam do 6.III.
Strzelecki miał pięć tygodni na wyprawy w głąb północno-zachodniego Meksyku, zwiedzania kopalń srebra w Sonora i studiowanie obyczajów Indian plemienia Yake.
W swojej książce pozostawił ciekawy opis życia na hacjendzie w okolicach Pitiquito nad rzeką Conception na zachód od miast Arizpe i Santa Ana.
Jego badania geologiczne i agronomiczne objęły wtedy stany Dolnej Kalifornii i Sonora. Strzelecki przypłynął do Mazatlan w prowincji Sinaloa 10.III, gdzie miał dalsze trzy tygodnie na badania i zwiedzania. W drodze powrotnej okręt zawinął ponownie do San Blas w prowincji Jalisco 18.IV, kończąc żeglugę w w Valparaiso 22.VI.1838.
Ponownie odpłynął z tegoż portu na pokładzie brytyjskiego okrętu wojennego „Fly” 20.V.1838, lądując 21 sierpnia w Zatoce Resolution wyspy Tahuata (Santa Christina) w południowej częci archipelagu Markizów. Tam Strzelecki zajmował się badaniami antropologicznymi i przyczynami zmniejszania się ludności krajowców.
Okręt opuścił Markizy 23 sierpnia biorąc kurs na wyspę Hawai, którą osiągnięto 4.IX, wpływając do Zatoki Kealakekua. Po trzech dniach podniesiono kotwicę i wylądowano 11.IX w Hilo Bay.
Nazajutrz kpt. Rusell Elliott dowódca „Fly 18” zorganizował wprawę 14 białych (wymieniając na pierwszym miejscu Strzeleckiego) i 30 krajowców, do odległego o 65 km wulkanu Kilauea. Cel osiągnięto po trzech dniach i Strzelecki badał dno krateru, dokonując analiz chemicznych, obliczeń barometrycznych oraz pomiarów wysokości ścian krateru.
Jego artykuły i obszerny opis w książce należał do pionierskich w dziedzinie wulkanologii. Fregata opuściła Hilo Bay 19 września, wchodząc do portu Honolulu na wyspie Oahu cztery dni później, gdzie pozostawała do 1 października.
Po miesiącu żeglugi rzucono kotwicę w Papeete na wyspie Tahiti 1.XI.1838. Strzelecki przebywał tam 11 tygodni jako gość królowej Pomare IV.
Lansowana przez niektórych biografów teza jakoby „wprowadził tamże sądownictwo na wzór europejski” nie ma podstaw. Natomiast brał udział w przewodzie sądowym jako jeden z trzech białych zasiadających na ławie przysięgłych. Proces ten miał się stać wzorcem dla miejscowego sądownictwa.
Opuścił Tahiti 16 stycznia 1839 roku na pokładzie francuskiego barku „Justine”, który popłynął na wschód do wysp Tuamotu i Mangareva (Gambier). Tam wzięto kurs zachodni na wyspy Tonga i Nową Zelandię gdzie wylądowano w Bay of Islands 17 lutego 1839 roku.
Strzelecki przeprowadził tam pierwsze w historii tego kraju badania geologiczne na Wyspie Północnej i zebrał próbki rud ołowiu, żelaza i miedzi od krajowców z Wyspy Południowej.
Interesował się też językiem i kulturą Maorysów.
Dalsza część biografii Pawła E. Strzeleckiego znajduje się na następnej stronie _kliknij tutaj_ …